ŞƏHİD KƏNDİN QEYRƏTİ

Sənədli hekayə 

Başqışlaq kəndi nə belə zülm görmüşdü, nə də belə işgəncə. Səhərin gözü açılar-açılmaz erməni quldurları elə qəfil basqın etdilər ki, kənd camaatı bilmədi ki, malını, həyət-bacasını necə qorusun, ya da canını hansı yolla qurtarsın. Dinc kənd sakinləri qanına qəltan edildi. Nəfəsi üstündə qalanlar da yarımcan olub ayağı-əli yalın halda qaçaraq meşədə gizləndilər. Kəndə od vuruldu. Ot tayasından tutmuş, it damınadək nə varsa, hamısı külə döndü.

Ermənilərin zillətinə tab gətirə bilməyən dilsiz-ağızsız kənd itləri də didərgin düşdü o qanlı, qasırğalı, ölüm qoxulu səhər çağından. Yalnız bir itdən savayı. O biçarə it gecəni aya, ulduzlara üz tutub uzun-uzadı uladı, gündüzlər tənhalıqda müdhiş xəyallar içərisində ağladı. Göz yaşlarını damcı-damcı buzluq çayına axıtdı ki, bəlkə bu coşğun dağ çayının mənsəbindən su götürənlər duyub-arayıb onun harayına çatdılar. Nə miskinləşmiş sahibindən xəbər-ətər gəldi, nə də təsadüfdən-təsadüfə dadına yetişən tapıldı. Heydən düşən it quyruğunu qısaraq zingildəyə-zingildəyə neçə-neçə kəndi gəzdi, lakin qərib it kimi onu qovdular. Dünya başına dar gəldi. Yenə viran qalmış doğma kəndinə, boya-başa çatdığı kəndinə qayıtdı, birtəhər daldalandı.

Ötən illərin vaxt ölçüsündə acı taleyə düçar olmuş itin hər günü bir ilə tutuldu. Öz yaraşıqlı kəndinə, öz şəffaf dağ çayına, öz qiymətli daşına, öz barlı-bəhərli ağacına sədaqətini itirməyən itin bir ümidgahı tapıldı. Şəhid kəndin kədər-qəmindən qol-budağının bir qismi sınıb-qurumuş və yaşa dolduqca kövrəkləşən bir yemişan ağacı idi bu ümidgah. Camaat pir kimi sitayiş edirdi bu yemişana. Əhd eləyib, nəzir-niyaz qoyurdular. Koğuşunda qalan şirnilərlə bir müddət yemlənən və üstündən də loğman bulaqların suyunu içən tənha itin uzun sürən aclıqda əti-qanı azalsa da, sümüyü tab gətirdi, nəfəsi kəsilmədi.

Ətraf kəndlərdən qaniçən, qəddar erməni quldurları Azəbaycan əsgərinin gücü ilə qovulduqdan sonra Başqışlağa çobanlar ayaq açdılar. Çobanlar yalqız qalmış itə əppək qırıqları atsa da, it tərslik göstərib bu mərhəməti qəbul etmədi. İncikliyini tez üzə vurdu. Sümsük həmcinslərinə oxşamayan bu it bir bəndəyə belə xoş üz göstərmədi. Gah kəndə gələnləri qovdu, gah üstünə çəmkirənləri qova-qova dişinə keçirdi, gah da səfehlik edən çobanlara dişini qıcırtdı. Çünki incimişdi, qahmar çıxdığı, inandığı insanlardan. Kənd-kəsəyini, öz obasını qoruya bilməyib qaçanları, məzlum sahibini bağışlamaq, onlara güzəştə getmək fikrindən tamam vaz keçmişdi. Doğma kəndə tək-tənha sakinlik etmək xəyalı ilə dolanır, vəfasızlıq edən sahibini, eləcə də özgələrini görmək belə istəmir, tez-tez acığından cin atına minirdi. Gözləri çuxura düşmüş, arıq-sısqa bədəni, ayaqları ilə az qala çevik yerişini itirmiş, boş-boşuna hürməkdən də bezmiş it üçün bəzən gen dünya bomboş, sönük bir varlıq kimi görünürdü. İçini kin-küdurət qurdtəki yeyirdi. Hərdən canından çiyrənərək özünü uçurumlu dərələrə atmaq qərarına gəlir, lakin xoşbəxtlikdən özünü tez ələ alırdı. Ona görə özünü tez ələ ala bilirdi ki, düşməndən intiqam almamış ölmək istəmirdi.

Məyusluq anlarına baxmayaraq, Murovdağdan gələn top, güllə səsləri dağlarda müdhiş əks-səda doğurduqca heç nədən çəkinməyən it gücə gəlir, yaşamaq eşqi güclənirdi. Çox şey onun nəzərində dumanlı, sirli görünsə də, ləhləyə-ləhləyə dağların başına dırmaşır, yüksək zirvələri ram edərək uzaqdan-uzağa erməni işğalçılarına qarşı qanlı döyüşləri müşahidə edirdi. Hər dəfə zirvəyə qalxarkən iti bıçaq kimi pəncəsini, dizini kəsən qaya daşlarının fərqinə varmır, qan-tərə batsa da, ordumuzun hünərvər vuruşlarına tamaşa etməkdən doymurdu. Döyüşlərin məkanı get-gedə ondan uzaq düşürdü. İtin ürəyinə dammışdı ki, onun doğma yurdunun keşiyini çəkən, qeyrət-namusunu qoruyan ordumuz yaranmışdı. Gecələr yolunu Başqışlaqdan salan kəşfiyyatçılarımızı da bir zaman pusub duymuşdu ki, bizi yandırıb-yaxan, qətlə yetirən düşmən yox, müdafiə edən hərbçilərimiz yetişməkdədi.

Parlaq günəşli bir səhər çağı it özünü toy-bayram içərisində hiss etdi. Sevincdən bir yerdə qərar tutub dayanmır, ora-bura qaçırdı. Həmin gün o kəndə əsgərlərimiz gəlmişdilər. Qəribə idi ki, it döyüşçülərə nə hürdü, nə diş qıcırtdı, nə də onlardan kənar qaçdı. Əksinə, neçə ilin dost-tanışı kimi onlara yaxınlaşır, nəvaziş umaraq bədənini, başını əsgər çəkmələrinə sürtür, yalvarışlı baxışlarla əsgərlərə nəzər yetirirdi. Hiss etmişdi ki, bunlar kənd yandıran hərbçilər deyil. Bölük növbətçiləri ilə  gecələr silahdaşlıq edən, yad nəfəsləri tez duyub hay-həşir salan, ən möhkəm gözətçi kimi sevilən itin sayıqlığı komandir Rövşən Hacıyevi yaman valeh etmişdi. Komandirin xüsusi tapşırığı əsasında itə sel-su tutmayan dinc bir yerdə dam düzəldildi. Yemək payı da yaddan çıxmadı. Əsgərlərin gündəlik rejimində it də nəzərdə tutulurdu. Bölüyün səhər baxışında əsgərlərin sıra düzülüşünün axırında it farağat komandası alıb sakitcə komandirin əmr və tapşırıqlarını dinləyir, bəzən də özü üçün tapşırıqlar alırdı.

Aydın səhərlərin birində komandir Rövşən Hacıyev çobanlardan itin öz sahibinə bəlli olmayan sonrakı taleyini öyrəndi. İtin etibarına, sədaqətinə, torpağa bağlılığından doğan inadlı hərəkətlərinə məftun olub sarsıldı. Hətta bir gecə yeraltı qazmanın qapısı ağzında mürgü döyən itin ayağını bilmədən basarkən rastlaşdığı qeyri-adi mənzərə onu çox düşündürdü:

- Bu necə möcüzədir?! Deyirlər ki, itin ayağını basarsan, səni qapar. Bəs məni niyə qapmadı? Heç cınqırını da çıxartmadı. Həmişə mülki adamlarla yaşayan itin hərbçiyə bu rəğbəti nədəndir? Qəribə xarakteri, qəribə duyumu var: tanımayan hərbçi gəlsə də, ona hürmür, amma mülki şəxslərə, lap belə kəndin köhnə sakinlərinə də yaxınlıq vermir, hirslənir. Erməni faşistlərini isə hansı geyimdə gəlsə də, gözlərindən tez tanıyır, iyindən tez duyur.

Qonşu kəndlərdən itin həyat tarixini dərindən öyrənən komandirin itə hüsn-rəğbəti artdı. İtə ad qoyma mərasimi keçirildi. Bir-birindən mənalı adlar seçildi. Öz kəndinə sadiq çıxan, öz torpağına hədsiz sevgi bəsləyən, vəfasız sahibindən inciyən, eyni zamanda erməni faşizminə qarşı ürəyində nifrət saxlayan itə Qeyrət adı daha münasib sayıldı. Qeyrət öz adına tez alışdı. Axı, bu adı ona doğulduğu məmləkətin xilaskarları vermişdilər.

Bir aydan sonra bölük öz mövqeyini dəyişmək barədə komanda aldı. Qeyrətlə bağlı problemi həll etmək üçün komandir çox düşünüb-daşındı və son sözünü belə açıqladı:

- Yoldaş əsgərlər, biz yeni mövqeyə gedirik. Əgər Qeyrət kəndi tərk etməsə, heç kim müqavimət göstərməsin. Bizimlə getsə, çox şey qazanarıq. Qeyrət bölüyümüzün ən cəsur və etibarlı silahdaşı kimi yetişibdir.

Zirehli texnikalar işə düşüb uğuldayanda Qeyrət bir dikdirdə çömbəlib əsgər köçünə matdım-matdım baxırdı. Elə bil, qılınc çəkib ürəyini iki yerə parçalayırdılar. Üzünün ifadəsindən aydın olurdu ki, səfər heç ürəyindən deyil. Əsgərlər əşya kisələri çiynində sıra ilə maşına doluşa-doluşa baxışlarını itdən çəkə bilmirdilər. Qanı qaralmış Qeyrət tənhalıq məngənəsində o qədər qalıb sıxılmışdı ki, ürəyi iynə sapı qədər nazilmişdi. Bir himə bənd idi ki, ağlasın. “Əlvida Qeyrət” sədalarını eşitcək itin gözləri doldu. Nigaran duyğulara bürünmüş komandirin ayağı altından çanki yer qaçdı. O da çömbəlib əllərini dizinə dayaqladı. Göz dikdi itin dumur-dumur axan göz yaşlarına. Heyvanın taleyi də insanın taleyi kimi imiş: ağ gün ağardar, qara gün qaraldar - deyə öz-özünə pıçıldadı. Təzə-təzə nurlanmış Qeyrətin sifətinə duman-çən nə tez belə çökmüşdü. İtin göz yaşlarına baxa-baxa komandirin xəyalında itirilmiş, yandırılmış, təhqir edilmiş yurdlarımızın xəyali surəti canlandı. Kapitan Rövşən Hacıyev bir itin kədəri çökmüş göz yaşı damlalarında torpağı qanla suvarılmış Xocalını, bağrı qan olmuş Şuşanı, qəddi əyilmiş Kəlbəcəri, erməni faşistinin əlində dustağa dönmüş neçə-neçə el-obanı gördü:

Qeyrətin qeyrətinə vurğun kəsilən komandir boğuq bir səslə əmr verdi:

- Mühərrikləri söndürün!

Hamı donuq dayanmışdı. Lal sükutun cansıxıcı, üzücü ovqatına baş əyə bilməyən Qeyrət komandirə yaxınlaşıb başını aşağı saldı. Rövşənin ürəyinin telləri yay kimi dartıldı. Əyilib Qeyrəti sığala qərq etdi:

- Qeyrət, özünü sıxmağa dəyməz, - deyərək barmaqları ilə itin göz yaşlarını sildi. - Sən də bizimlə gedirsən. Uzağa getmirik. Sən daha bizim əsgərimizsən. Həftədə bir dəfə səni bu kəndə gətirəcəyəm, söz verirəm...

Maşınlar aramla yola çıxanda Qeyrət də əsgərlərlə bir yerdə, bir sırada taxta əsgər skamyasında əyləşmişdi. Qeyrət kəndi xoşluqla tərk edirdi. Çox qürurlu, məğrur görünürdü. Zərrə qədər şübhə etmədən inanırdı ki, Başqışlağı biryolluq tərk etmir. Şəhid kəndin etibarlı sakini yaman sarsılmaz bir dayaq tapmışdı.

                                                                             İbrahim MƏSİMOĞLU
P.S. TƏSVİR EDİLƏN REAL FAKTLAR GORANBOYUN BAŞQIŞLAQ KƏNDİ İLƏ BAĞLIDIR. DÖYÜŞÇÜLƏR 172 SAYLI HƏRBİ HİSSƏYƏ MƏXSUSDUR. ÇOX SARSIDICI REALLIQDIR...