MİNA

Sənədli hekayə

İgid əsgər İlham İsmayıllı mühəndis-istehkam bölüyünün sanki Arximed güzgüsünə dönmüşdü. Canında cəsur bir ürək, varlığında elinə-obasına, dostuna-silahdaşına sonsuz sədaqət hissi gəzdirən bu Azərbaycan cəngavəri, bəlkə də, Arximedin icadından da gücdə, qüvvədə qabağa gedirdi. Riyazi fizikanın təməl daşını qoymuş yunan alimi Arximed günəş enerjisini bir nöqtədə - fokus nöqtəsində cəmləşdirən güzgüdə öz elmi kəşfini, ixtira mətləblərini açıqlayırdısa, şir cəsarətli İlham istehkamçıların gücünü-qüdrətini öz simasında - öz güclü fokus nöqtəsində toplayan canlı bir dayaq rolunu oynayırdı. Mina təhlükəsindən çəkinən, qorxan əsgər deyildi. Öz hərbi vəzifəsinin əsl sahibi və sədaqətli döyüşçü olduğu üçün bölük komandiri Nazim Seyidli onu kiçik qardaş kimi, silahdaşları ən yaxın dost kimi qəlbən sevirdilər. Bu, hər addımda rastlaşdığımız adi sevgi, formal rəğbət, istək deyildi. Laçın-Kəlbəcər hərbi əməliyyatlarında neçə-neçə düşmən minasının canını alan, döyüşçüləri real ölüm tələsindən çıxaran əsgəri elə-belə sevmək olarmı?! Şəxsi cəsarəti, bənzərsiz fədakarlığı ilə döyüşçü-komandir qəlbini ovlayan, hər addımda ölümlə üzbəüz duran aslan ürəkli igidə necə soyuqluq göstərmək olar?!

Təbii ki, hərbi hissədə çox döyüşçünün ləqəbi vardı. İstehkamçı əsgər İlham İsmayıllını da öz adı ilə çağırmırdılar. Yaraşıqlı görkəminə, şirindilli danışığına əsaslanaraq onu “Ponçik” deyə səsləyirdilər. Bu adı birinci dəfə hissə komandiri, rus təhsilli zabit Zadir Rzalı demişdi. Belə mənalandırmışdı ki, təbiət etibarı ilə suyuşirin oğlan olduğuna görə İlham ponçikə - içi mürəbbəli və şirinli kömbə qoğala bənzəyir. Bu səmimi istəkdən doğan oxşatmanı komandirin dilindən eşidən şəxsi heyət o gündən başlayaraq İlhamı öz adı ilə deyil, “Ponçik” deyə çağırdı.

İlham mühəndis-istehkam bölüyünün lideri sayıldığı kimi, onun silahdaşı Mehman Məmmədli də heyətin zəif əsgəri hesab edilirdi. Paxıllıqdandırmı, həsəd hisslərindəndirmi, bilmirəm, Mehman onunla həmişə “qorxu” söhbəti aparırdı. Bəzən qəfil qışqırıqla, bəzən nagəhan zərbə ilə İlhamı qorxudan bu silahdaşı hər vəchlə sübut etmək istəyirdi ki, səndə də ağciyərlik var, yəni dünyada qorxaqlığı olmayan insan yoxdur.

Gecə vaxtı İlhamı gözlənilməz halda itələməklə yerə yıxıb xoflandıran Mehman yenə öz sübut-dəlillərini bir-bir sadalamaqla özünü haqlı sanırdı:

- Nə, Ponçik, mənim  qorxmaz dostum, niyə dovşan kimi hürkürsən? Gör neçənci dəfədir, səni təşvişə salıram.

- Mehman, Allah xatirinə bu zarafatı tərgit, sənə min kərə demişəm ki, sən deyən qorxu ilə mən deyən qorxu ayrı-ayrı şeylərdir.

- Nədir, indi demək istəyirsən ki, qorxmadın? Elədisə, gəl ürəyinə qulaq asım, bu dəqiqə sənin ürəyin həyəcandan at kimi atlanır.

- Əşşi, kənara çəkil, sənlə mənim bu barədə söhbətimiz baş tutan deyil.

- Qardaş, sübut edə bilməzsən, mən deyəndir.

İlham xoşuna gəlməyən bu höcətli mübahisədən nə qədər uzaqlaşmaq istəsə də, Mehman əl çəkmədi. Şam yeməyindən sonra yataq otağında səhra köynəyinin yaxalıq ağını dəyişməyə başlayanda başının üstünü kəsən silahdaşından yenə xahiş etdi:

- Əgər ağıllı söhbət etmək istəyirsənsə, otur yanımda, qulaq as, gör nə deyirəm.

Onun şirindilliyi Mehmanı yumşaltdı və razı saldı:

- Di yaxşı, zərrə qədər imanım, dünya qədər gümanım var, de görüm, nə deyirsən.

- Mehman, mən qəti demirəm ki, mənim içimdə qorxu hissi yoxdur, əlbəttə, var. Amma mən qorxunu sevən adam deyiləm. Dəqiq bilmirəm, ya şair, ya da bir yazıçı sözüdür, deyir ki, igid qorxmayan adam yox, öz qorxusuna üstün gələ bilən adamdır.

- Bax, boynuna aldın ki, səndə də qorxu var. Bəs, niyə komandir səni hamıdan çox qorxmaz istehkamçı sayır?!

- Çünki mən düşmənlə açıq döyüşdən, gorbagor olası erməni əsgərindən, bir də ki, o dilsiz-ağızsız minadan qorxmuram. Niyə də qorxum?! İnsan bilmədiyi, öyrənmədiyi, bələd olmadığı bir şeydən çəkinər. Döyüşdən ona görə qorxmuram ki, vuruşmağın dilini bilirəm: ya qalib gələcəyəm, ya da şəhid olacağam. Şəhidlik də kişiyə yaraşan bir işdir, ata-anam el içində başıuca gəzəcək, ruhum müqəddəs ruhlara qovuşacaq. İkincisi, erməni əsgərindən ona görə qorxmuram ki, onun tarixinə, xislətinə bələdəm. Bir də ki, erməni gavur şeydir. Onlar nəkarədir. Bu hünər erməni hünəri deyil, arxasında duranındır. İnan mənə, nə arxası, nə də özləri bizə güc gələsi deyil. Nəhayət, bu minadan da ona görə qorxmuram ki, onun ciki də mənə bəllidir, biki də. Yadında yaxşı saxla, insan yalnız bilmədiyi şeydən qorxar...

Bu ibrətli sözlərdən sonra Mehman silahdaşı ilə mənən razılaşsa da özünü heyət daxilində zəif saymaq fikrini heç cür qəbul etmədi:

- Elədirsə, mən də qorxmazam...

Murovdağ silsiləsinin ən sərt aşırımlarından birində düşmənin partlatdığı iki minanı təzələmək tapşırığı alan mühəndis-istehkam bölüyünün komandiri kapitan Nazim Seyidli öz-özlüyündə fikirləşdi:

- Əməliyyata getməyə iki əsgər kifayət edər. Bəs, kimi göndərməli? Yenəmi “Ponçik”i? O getsə yaxşıdır, əməliyyat asan yerdə keçməyəcək. Amma ötən ağır tapşırığı da “Ponçik” yerinə yetirib. Çox yorğundur. Əməliyyatdan sonra özünü ayaqüstə zorla saxlayırdı. Yenicə üçgünlük məzuniyyət vermişəm. Qoy, bu dəfə Elman Ələsgərlini göndərim, o da qabiliyyətlidir, ancaq...

Komandir, təxminən bir saat fikrini gizli saxladı. Çox düşünüb-daşındı. Bayaqkı sual sanki ürəyində donub qalmışdı: “Yenəmi “Ponçik”? “Komandirin üzünə taybatay açılmış güman qapıları bir göz qırpımında bağlandı. Heç kimə söz demədən taxta yatağına uzanıb gözlərini bərk-bərk yumdu ki, bəlkə bir qədər hər şeyi unutsun. İlhamı çox istədiyindən ona təkrar əziyyət verməyi özünə rəva görməyən komandir tamam başqa məsələlər barədə düşünməyi xəyalına çəkirdi. Lakin bu cəhdi də nəticəsiz qaldığından əlləri ilə başını möhkəm-möhkəm sıxırdı ki, azacıq da olsa rahatlaşsın.

Axşam saat 19 radələrində Nazim Seyidli aldığı tapşırığı bölük sırası qarşısında açıqladı:

- Yoldaş əsgərlər, bu gecə iki istehkamçımız mühüm bir hərbi tapşırığı yerinə yetirməlidir. Məndən ən yaxşı, ən bacarıqlı əsgər göndərməyi tələb edirlər. Sizləri seçmək, fərqləndirmək istəməzdim. Hamınıza eyni gözlə baxır, hər birinizin qabiliyyətini yaxşı qiymətləndirirəm. Amma yenə təkrar edirəm, bu dəfəki tapşırıq çox mühüm və ağır tapşırıqdır. Seçim şansını öz ixtiyarınıza verirəm. İki nəfərin namizədliyini özünüz müəyyənləşdirin.

Komandirin ağzından söz qurtarar-qurtarmaz İlham fikir söyləmək üçün icazə istədi:

- Cənab kapitan, izin verin təkcə mən gedim. Məzuniyyətə bir gün sonra yollanaram.

- “Ponçik”, sən yorğunsan, üstəlik bu gecə 10 kilometr dağ yolu qət etmək səni lap əldən salar.

İlham komandirin daxili gümanlarını üzündən oxudu və yəqin etdi ki, qəti təşəbbüskarlıq göstərsə, onunla razılaşacaq. Və hiss edirdi ki, komandirin fikirlərində xüsusi vurğu ilə səsləndirilən “ağır və mühüm” sözləri yalnız ona ünvanlanıb.

Nazim Seyidli də əsgərini tez anladı. Bilirdi ki, İlham havayı söz deyən oğul deyil. O heç vaxt özünü boş çıxışlara, ucuz şöhrətə yedək etməz. Ona görə dərhal razılaşdı. Lakin bir şərt qoydu. İlham tək yox, həm də dəyərli bir köməkçi ilə getməlidir. İkinci namizəd Elman Ələsgərli oldu.

Bölüyün əsgərlərinə “yat” komandası verildikdən sonra tam sakitlik yarandı. İlhamla Elman yola düşməyə tələsirdilər. Hərə öz əşya kisəsini sahmanlayırdı. Yola düşməyə bir saat qalsa da, nə İlhamın, nə də Elmanın yatmaq, beş-on dəqiqəlik mürgü döymək barədə belə fikirləri yox idi. Vaxtsız-vədəsiz yatdıqlarına görə bəzən günün saatını dəqiq təyin edə bilmir, gözlərinin acısını doyunca almırdılar. Dağ çiçəklərinin ətri üçün darıxan, könlünə tər-təzə kəklikotu düşən İlham bu “səfərə” yaman tələsirdi:

- Gedək dağlarımızla nəfəs-nəfəsə dayanaq, bir az dərdləşək. Bərəkətli, vüqarlı dağlarımız haramzada erməni quldurlarının əlinə düşsə, mən dözə bilmərəm. Yox, mən qoyan minalar düşmənə aman verməz. Onları xurd-xəşil etmək mənlikdir, - deyə İlham əlinə aldığı piyada əleyhinə minanı üç dəfə öpdü.

- “Ponçik”, minaları çox əzizləmə, mina dost-düşmən tanımır, - deyə Elman yarızarafat söz atdı.

- Elə demə, qardaş, mənim minalarım məni yaxşı tanıyır.

İndiki “dağ səfəri” İlhamı lacivərd göylərə baş vuran məğrur dağlara, ətri ilə insanı bihuş edən gül-çiçəkli yamaclara doğru çəkməklə yanaşı, müqəddəs bir qəhrəmanlıq aləminə aparırdı. Amma özünün xəbəri yox idi. Heç ürəyinə də gəlmirdi ki, bədbəxt hadisə ola bilər, əzizlədiyi minalar ona etibarsızlıq edər və yaxud bilmədən hər hansı səhvə yol verər. Öz qüvvəsinə arxayınlığın həddini axtarsaq da tapa bilməzdik. İlham havasını dəyişmək xəyalı ilə düşünür, həm də komandirini növbəti dəfə sevindirmək istəyirdi. Böyük maraq hissi ilə uşaq məşğuliyyəti kimi sevdiyi hərbi istehkamçılıq işini, necə deyərlər, mina basdırmağı və sökməyi beş barmağı tək öyrəndiyinə görə heç həyəcan da keçirmirdi.

Hiss olunurdu ki, kəşfiyyat qrupunun üzvləri yaman yorulub. Qrup rəhbəri Sahib Aslanlı “dincəl” komandası verdi. Murovdağ silsiləsinin elə bir yüksəkliyinə gəlib çıxmışdılar ki, sanki buradan bütün Azərbaycan görünürdü. Ay aydınlığında Vətəni seyr edən döyüşçülər qəsdimizə duran erməni işğalçılarının qarasınca bir ağız deyindilər. Siqaret çəkmək həvəsi baş qaldırdı. Lakin komandir icazə vermədi. Çünki həmin mövqe düşmənin nəzarəti altında idi. Bir siqaret qızartısı bəs edərdi ki, erməni duyuq düşsün. İlham silahdaşı Elmanla ətirli otların, çiçəklərin içində yanaşı oturub ətrafı seyr edirdi. Səma əl içi kimi aydın görünür, ay hər tərəfi süd kimi işıqlandırırdı. O qədər açıq hava vardı ki, bəlkə də, göydə bərq vuran irili-xırdalı bütün ulduzları bir-bir saymaq olardı. Bir qədər parlaq ulduzların seyrindən sonra dağların axar-baxarlı zirvəsinə göz gəzdirməkdən doymayan İlhamın yadına kəklikotu düşdü:

- Elman, buranın kəklikotusu ələ düşən deyil ha... Yaxşı dəmləməsi olur. Unutma. Qayıdanbaşı az da olsa yığaq.

Elman onun sözlərinə fikir vermədi. Başını aşağı salıb öz xəyalına daldı. Ürəyində danışmağa başladı. Və birdən keçmişi yada salaraq dərindən içini çəkdi. Sinəsində qövr eyləyən birillik nisgili dil açdı. Qardaşı Telmanı vaxtsız bu dünyadan köç edən müharibədən gileyləndi:

- Bu müharibə dərd üstündən dərd gətirən bir şeydir. Erməni quldurları ilə haqq-hesabı tez çürütmək lazımdır. Yoxsa, dərdimiz qurtarası deyil.

Elmanın səsində kövrək bir titrəyiş duyan İlham əlini onun boynuna salıb dilləndi:

- Elman, bu gecə vaxtı gəl xeyirli şeylərdən danış.

- Özümdən asılı deyil, “Ponçik”. Telman heç yadımdan çıxmır. Ağır dəqiqələrdə həmişə gəlib durur gözümün qabağında. Allah qoysa, onun qanını düşməndən doyunca alacağam...

Hərbi tapşırığın icra edilməsinə başlamaq barədə komanda gəldi. Əvvəlcə kəşfiyyatçılar əraziyə baxış keçirdilər. Pusqular təşkil edildi. Düşmən qüvvələrinin keçə biləcəyi nöqtələr müəyyənləşdirildi. Hücum ehtimal olunan yerlərdə müşahidəçilər öz işinə başladılar.

İlham qrup rəhbərinin hərbi-taktiki məsləhətlərini aldıqdan sonra ilkin hazırlıq işləri gördü. Və qərara gəldi ki, hər iki minanı özü quraşdıracaq. Elman ancaq köməkçi rolunda çıxış edə bilər. Qrup rəhbəri onun fikri ilə razılaşsa da, birgə hərəkət etmək tapşırığı verdi.

İlham istehkamçı beli ilə minanın yerini qazır, Elman isə minaətrafı ərazini əlləri ilə maskalayırdı ki, kənardan heç nə diqqəti çəkə bilməsin. Torpaq asan qazıldı, elə daşlı-qayalı yer deyildi. İlham birinci minanı qısa vaxtda rahatladı, üstünə xırda köklü otları elə səliqə ilə düzdü ki, mina basdırmasından nə bir iz, nə bir nişanə hiss edildi.

İkinci minanın quraşdırılması zamanı kəşfiyyat qrupunun üzvləri lap yaxına gəldilər. İlhamın ürəyinə birdən elə gəldi ki, qəza baş verəcək. Nəsə bu mina ona birtəhər görünür. Ona görə həm həmkarı Elmandan, həm də digər silahdaşlarından bir qədər uzaq durmağı xahiş etdi.

Çox ciddi desə də, hamı onun bu xəbərdaredici sözünə laqeyd qaldı. Çünki İlhamın döyüşçü qabiliyyətinə, istehkamçı məharətinə bələd idilər. Sakitcə durub onun əl hərəkətlərini izləyir və heç bir həyəcan hissi keçirmirdilər. İşin son məqamında minanın partlayıcı içliyinin qoruyucu iynələri sözə baxmadı. İlham dərindən bir ah çəkdi. Mina qüsurunu tez anladı. Sən demə, zavoddan zay çıxıbmış. İşə bax, taleyə bax! O zay olmuş da gəlib İlham kimi igidin əlinə düşdü.

Nəhayət, minanın xəbərdaredici səsi çıxdı: “Paq”...

İlham ildırım vurmuş kimi oldu. Dönüb axırıncı dəfə həmkarına, kəşfiyyatçılara baxdı və bütün varlığı ilə minanın üstünə sökdü, elə bil, zorla kökündən qoparılmış iriyarpaqlı bir ağac yerə sərildi. Minanı döyüş qalxanı kimi canı ilə elə örtdü ki, əzizlədiyi oyuncaq təkcə ona xətər gətirsin. Bəli, bu dəfə ərköyün oyuncağı oyuncaqlıqdan çıxsa da, İlhamın son istəyini yerinə yetirdi. Ətrafa yalnız xırda qəlpələr sıçradı. Üç saniyə ərzində İlham dünyasını dəyişdi, müqəddəsliyə, əbədiyyətə qovuşdu. Düz səkkiz nəfər döyüşçünü bir an içərisində ölümdən xilas etdi. Başqa cür edə bilməzdi. Axı İlham qəlbi yoxsul əsgər deyildi. Onun müharibədə bir var-dövləti var idisə, o da səngər qardaşları idi. Onlara da qıymağa cürət etməzdi.

15 oktyabr 1993-cü il tarixdə istehkamçı əsgər İlham İsmayıllı bu misilsiz qəhrəmanlığı ilə bizə Ana Vətən üçün, ulu yurd üçün şəhid olmağın ən yaxşı nümunəsini göstərdi. Atalarımız “igidə ağlamaq yaraşmaz” deyiblər. Amma əvəzsiz itki ağlatdı bizi. Özü də yaman ağlatdı...

                                                                          

                                                                        İbrahim MƏSİMOĞLU