NÜMUNƏNİN TƏSİR HÜDUDLARI

                                         

Tarix sübut edir ki, yaranışından etibarən insanlığın daim sabit şəkildə qalan, dəyişilməz bir qanunu mövcuddur: Heç kim bu dünyaya hədər yerə gəlməmişdir. Kimisə gərəksiz hesab edə bilmərik. Hər doğulan insan ulu Tanrı tərəfindən vəzifələndirilir. Verilən ömür boş-boşuna axıb keçə bilməz. Yalnız içinə soxulmuş şeytana güc gələ bilən, bədbinliyə qapılmayan, öz mənəvi və fiziki gücünə güvənən insanlar üzərinə qoyulmuş vəzifələri layiqincə yerinə yetirirlər. Bu səbəbdəndir ki, keşməkeşli həyat axarında güc mənbələrinin davamlı varlığından asılı olaraq kimi cinayətkar, kimi nankor, kimi xain, kimi də layiqli insan kimi ona verilən ömrü başa vurur. Bu mənəvi müxtəlifliyin təsiri bəzi peşə sahələrindən fərqli olaraq hərbçi dünyasında özünəxas səpgidə təzahür edir. Ona görə də hərbi tərbiyə prosesi həmişə rəvan getmir, ağır təzad və həyəcanlı dəqiqələrlə müşayiət olunur. Bəzən isə məyuslu nəticələr fəaliyyətimizin uğurlu axarını əngəlləyir, düyünlü və çətinliklə düzələn  münasibətlər doğurur. Vay o adamların halına ki, həyatının mənasını anlaya bilmədiklərinə görə qara günlərə, qara niyyətə meyillidir və dəyərli insanlarla birgə addımlamaq istəmirlər.

Həqiqi hərbi xidmət zamanı əldə etdiyim təcrübəyə əsaslanaraq deyə bilərəm ki, hərbi qulluqçuların təlim-tərbiyə işində nümunə çox gərəkli sayılır. Nümunə – təsirli yol göstərəndir. Nümunə – verilən çətin əmrin icra sirləri barədə məlumatlı bir mənbədir. Nümunə – təmənnasız bir bələdçidir. Nümunə təsirli tərbiyə metodu kimi təqlidetməyə əsaslansa da, onun hərbi psixoloji əhəmiyyətindən doğan bəhrələr təkcə xoş məramlı təqlidetmə əməllərinin stimullaşdırılmasına bənd edilmir. Birinci növbədə hərbçi şüurunun labüd durğunluq nöqtəsindən çıxmasına təkan verir, onun hisslərinə güclü təsir göstərir. Ona görə də komandirlə onun tabeliyində olan hərbi qulluqçular arasında dayanmadan dövran edən tərbiyəedici münasibətlərdə hərbçi marağına və ideallarına uyğun gələn məzmunlu nümunələr daha qiymətli hesab edilir.

Ortalıqda nümunəlik əməl yoxdursa, verilən bu və ya digər əmrin icrası haqqında təsəvvür yarada biləcək örnək təqdir edilmirsə, şəxsi heyətin hər bir üzvünün ruh yüksəkliyinin davamlılığı komandir tərəfindən hərtərəfli təmin edilmirsə, idarəetmə prosesinin axsama ehtimalı labüddür. Ümumiyyətlə, tərbiyə prosesində komandirin şəxsi nümunəsi xüsusi rol oynadığına görə onun üzərinə daha məsul vəzifələr qoyulur. Komandir hərbi mərifət lütfkarlığı ilə öz əsgərini mükafatlandırmaqla həlli vacib sayılan məsələləri nizamlayır, yersiz olaraq ortaya çıxan maneələri dəf edir. Bütün məqamlarda hərbi-əxlaqi dəyərlər önə çəkilir. Komandir əksər hallarda tabeliyində olan əsgərlərin qəlbində təqlidetmə üçün həm əsas mənəvi ünsür, həm də sevilən bir ideal kimi çıxış edir. Hörmət edən, hörmət qazanan və ərafını hörmətə mindirən komandir xoşxatir olur. Özünü dağ başına qoyan komandir isə haçansa “təkəbbür nərdivanı”ndan yıxılaraq məyus hisslərə qapılır.

...Xidmət etdiyim motoatıcı briqadada əsgər qəlbinə yol tapmaq  “Azərbaycan bayrağı” ordenli igid zabitimiz Sahib Aslanov üçün adi məsələ sayılırdı. O, kəşfiyyat bölüyünün komandiri kimi çox uğurlu əməliyyatlar keçirmişdi. Bütün döyüşçülərin ruhunu oxşayırdı. Daşnak işğal acısını ailəliklə çəkmiş bu yanşaqlı zabit yoldaşımızın düşmənə qarşı intiqam hissləri heç vaxt sakitləşmirdi. Doğma Kəlbəcərin azadlığı üçün bütün varlığı ilə alışıb-yanırdı. Bölükdə üç qız döyüşçümüz olduğuna görə onların münasibətlərində milli dəyərlərimizə uyğun yüksək ədəb-ərkan havası hakimlik edirdi. Ən asudə dəqiqələrdə də kimsə bölük daxilində maykalı gəzə bilməzdi. Abır-həya pərdəsi ailə namusu tək qorunurdu. Bu əxlaqi nümunələr həm kəşfiyyat rəisi Rəhman İsgəndərovun, həm də bölük komandiri Sahib Aslanovun çox nəcibanə və pak niyyətli  idarəetmə məharətinin əməli nəticələri kimi hamını heyran edirdi. Bu bölükdə yurd sevgili ürəklər mənəvi şah rolunda çıxış edərək çox fədakar bir ovqat yaratmışdı. Kollektivdə, demək olar ki, zəif döyüşçü yox idi. Hər gün fiziki hazırlıq məqsədilə kəskin şəraitə malik dağlıq-meşəlik ərazidə 10 km-lik qaçış təşkil olunurdu. Hər qaçışda komandir öndə gedirdi. Hərbi əməliyyat zamanı da öncüllüyü əldən vermirdi. Onun nümunəvi əməlləri Sahib xarakterli, Sahib amallı, Sahib düşüncəli döyüşçülərin sayını artırmışdı. Bu səbəbdəndir ki, onlar bəzən üç-beş günlüyə, bəzən də bir həftədən çox müddət ərzində düşmən arxasına sıldırımlı uca dağlardan, kəskin enişli-yoxuşlu cığırlardan keçərək təhlükəli tapşırıqları cəsarətlə icra edir və heç bir itkiyə yol vermədən dəyərli kəşfiyyat məlumatları ilə geri qayıdırdılar. Onlar fiziki imkanları baxımından məhdud bir sərhəd tanımırdılar. Bu bölüyün motoatıcı briqada miqyasında bəyənilən hərbi əxlaqi nümunələri təbii bir axarla digər döyüş bölmələrinə də sirayət edirdi.

Murovdağ döyüş bölgəsində 1993-cü ilin son günlərini yaşayırdıq. 2-ci Kəlbəcər əməliyyatına güclü hazırlıq işləri gedirdi. Şəxsi heyətin fiziki qabiliyyətini artırmaq məqsədilə qarşımıza mühüm vəzifələr qoyulmuşdu. Hər səhər bədənimizi qarla yuyaraq şaxtaya qarşı davamlılığımızı yüksəldir və ayaq əzələlərimizi möhkəmlətmək üçün 10 km-lik qaçış tapşırığını yerinə yetirirdik. Briqada komandanlığının nəzarəti altında keçən bu gərəkli tədbirin icrası zamanı müşahidə etdiyim bəzi məqamları nümunə kontekstində açıqlamaq istəyirəm. Qaçış zamanı bəzi bölmə komandirləri meşə daxilində gözdən itərək qaçışdan yayınır və bunu görən bəzi əsgərlər də özünü xəstə kimi qələmə verərək qaçışı yarımçıq qoyurdular. Bax, bu yaranmış situasiya  qüsurlu komandir nümunəsinin əsgər səhlənkarlığına rəvac verən azarlı bir aqibətidir. Lakin həmin fiziki hazırlığın ümumi müsbət nəticələri son mərhələdə başımıza gələn qarlı-çovğunlu mühasirə bəlasına qarşı mübarizədə göstərdiyimiz yüksək dözüm və qəhrəmanlıq nümunələrində öz real əksini tapmışdı. Sağ qalmasına şükür edən döyüşçülər öz fikrini belə əsaslandırırdılar: Hücuma hazırlıq ərəfəsində hər səhər 10 km-lik qaçış sınaqları olmasaydı, biz bu ağır dağlıq ərazidə nə davamlı döyüş əzmkarlığı göstərə bilərdik, nə də uca dağları salamat aşıb-keçməyə taqətimiz olardı...

Komandir ona tabe olanların arasında hərbi əxlaqi dəyərlərin qorunmasından tutmuş hərbi tapşırıqların icrasınadək hər bir sahədə birinci olmalı, haqq dilində danışmalı, haqq səsini ucaltmalıdır. Əsl hərbçi bu məsələnin həllini özünə problem saymır. Düzdür, bəzən elə müşkül vəziyyətə düşürük ki, öz adımızı başqasından soruşmalı oluruq.  Bir azərbaycanlı kimi dünyanın elm xəzinəsinə bəxş etdiyi öz bənzərsiz elmi təfəkkür məhsulları ilə bizə şöhrət gətirən Lütfizadənin qeyri-səlis məntiqi  qeyd edilən nümunə barədə mühakimələrimizin açımında  çox gərəklidir. Bu məntiq solan ümidləri göyərdən bir məntiqdir. Azmı şahid olmuşuq?! Bəzən hərbi tələbləri tam ödəyə bilməyən və mənəvi baxımından mükəmməl olmayan bir əsgərin  xidməti qüsurlarına son qoyaraq rəvan əsgərlik nümunəsi yaratması bizi xeyli təəccübləndirmişdir.

...Əsgər Seymur Həsənli təzadlı xarakteri ilə təkcə komandirin deyil, əsgər yoldaşlarının da xoşuna gəlmirdi. Yoldaşlıq münasibətlərində kiminsə xətrinə dəyməkdən çəkinmir, hərbi intizam qaydalarını pozur və meydana gələn mübahisəli vəziyyətlərdən uydurduğu bəhanələrlə birtəhər çıxırdı. Komandir bəzi müsbət cəhətlərini nəzərə alaraq Seymura qarşı sərt mövqe tutmadı. Əksinə əsgərin yumşaq damarını tutaraq müəyyən situasiyalarda bəzi pozuq hərəkətlərinə görə onu məzəmmət etməklə kifayətləndi. Komandirin yüngül cəzalar hesabına onu düzgün yola cəlb etməsi əksər əsgər yoldaşları tərəfindən qeyri-obyektiv qiymətləndirilsə də, öncül əsgərlərin gözəl xidmət nümunələrinin təsiri altında Seymur Həsənlinin islah edilməsindən sonra hamı komandirin güzəştli mövqeyindən məmnun qaldı.

Qədim çinlilərin ağıllı olmaq barədə bir məsəli bu günəcən söylənilməkdədir. Həmin məsələ görə insan üç yolla başqalarından ağıllı ola bilər: Birinci yol təcrübə yoludur. Bu yol ağır sayılır. İkinci yol təqlid etməklə başa çatır və asan yol hesab edilir. Üçüncü yol düşüncəyə əsaslanır və bu yolla getmək nəcib əməl kimi qiymətləndirilir. Mənim zənnimcə, bu üç yolun hamısı nəsib xarakter daşıyır. Bəs, kim hansı yolu seçir? Keşməkeşli hərbi xidmətin ağır tələblərini, cürbəcür yaşam çətinliklərini və təbii sayılan mərhumiyyətləri nəzərə alaraq deyirik ki, güclü olmadan hərbçi kimi yetişmək mümkün deyil. Yəni hər kəs xüsusi hünər tələb edən hərbi libası geməyə cəsarət etmir. Əgər taleyini hərbçiliklə bağlayırsansa, hərbi borcunu yerinə yetirərkən öz qanını, hətta həyatını əsirgəməməyə hazır olmaq istəyirsənsə, hökmən güclü olmalısan. Bu mənada hər hansı bir zabit və ya müvafiq hərbi qurumda məsul vəzifə tutan komandir çinsayağı “ağıllı olmaq konsepsiyasını” təşkil edən üç yolu eyni əzmkarlıqla qət etməlidir.

Özünü və tabeliyində olan bütün əsgərləri xarakter özəllikləri ilə yanaşı adbaad tanımayan komandirin xidməti həyatında hərbi intizamın pozulması ilə bağlı meydana gələn problemlər onu o qədər boğaza yığır ki, ixtiyarsız olaraq müqəddəs ordu həyatının haqq yoluna yön alır. Adətən kiçik komandirlərin bir qismi belə müşkül dalana düşür.  Qarşılıqlı münasibətlər fonunda əmələ gələn biganəlik atmosferi tədricən  hərbi idarəetmə işinin müəyyən yollarını düyünə salır.  Əsgərini yadından çıxaran  komandiri  əsgər də unudur və bu durum heç bir halda kimsə tərəfindən qəbul edilmir. Komandir hər əməlində komandir kimi seçilə bilmirsə, o necə örnək ola bilər?

Verilən hərbi tapşırığın icrasında necə hərəkət etməyin yollarını açıqlamaq, zəif əsgərləri passivlik zolağından çıxarmaq, münasib məsləhətlər vermək, şəxsi heyəti problemsiz dolandırmaq, ağıllı və düzgün qərarlar qəbul etmək, gərəkli tədbirlərin nəticələrini izləmək – bu işlərdə komandir nümunə olmalıdır. Hərbi tapşırıqların icra axarında komandir yalnız özü deyib özü eşidirsə, onun səsi əsgər qəlbinə gedib cata bilməyəcəkdir. Komandir sözünün təsiri və faydası deyilən kəlmələrin ilkin qəbulundan sezilir. Səmimi əsgər təbəssümü qarşılıqlı əminlik yaradır. Ona görə də sözünün razılıq hissi ilə qəbul ediləcəyinə əmin olan komandirin ucadan danışmasına ehtiyac qalmır. Nüfuzedici asta və qətiyyətli səs öz ünvanına maneəsiz çatır. Azərbaycan Ordusunun ilk irimiqyaslı Goranboy döyüş əməliyyatının ən fəal iştirakçısı olmuş cəsur motoatıcı qrup komandiri Rasim Abdullayevin hücumqabağı şəxsi heyət qarşısında çıxışından bir məqamı yada salaq:

             – Mənim aslanlarım, biz doğma Azərbaycanımız uğrunda müqəddəs savaşın şərəfli günlərini yaşayırıq. Yaş torpaq yatağımız, daşlar balıncımız, göy üzü yorğanımızdır. Sabah yeni sınaq qarşısındayıq. Səhər tezdən Bala Canbaz dağına hücum başlanır. Düşmənlə müqayisədə gücümüz bərabərdir. Əsas çətinliyimiz odur ki, onlar yüksəklikdə, biz isə aşağı mövqedəyik. Amma o yüksəklik bizim yurd yüksəkliyimizdir. Onlar işğalçı, biz  bu ulu torpağın əsl sahibləriyik.  Bu hücumda mən həm sizin kimi mərd döyüşçülərimə, həm də müqəddəs vətənimizə, onun başəyməz dağına, daşına, çayına, bütün tükənməz nemətlərinə güvənirəm. Söz verirəm: düşmən səngərinə birinci özüm girəcəyəm. Gəlin hücum axarında elə toparlanaq ki, addım atdığımız hər yer titrəsin!  Xain erməni daşnağının ayağı altında əzab çəkən torpağımızı hökmən azad etməliyik. Allah ürəyimizə qüvvət, biləyimizə tükənməz güc, ağlımıza parlaqlıq versin!

            Motoatıcı qrup komandiri Rasim Abdullayev nəyə söz verdisə, ona da əməl etdi. Onun düşmən səngərinə birinci girişindən sonra tabeliyində olan əsgərlər sanki basılmaz qanadlı əjdahaya dönmüşdülər. Komandirin bir cəsarətli əməlinə tay olası on hünər nümunəsi göstərdilər. Bu qaynar axarla Goranboy əməliyyatı uğurla başa çatdı. Bax, cəsur ürəklərdən  güc alan əsl nümunələr belə yaranır...

Belə bir müdrik fikir var: “Heyf ki, dinləməyi tədris edən müəssisə yoxdur. Axı, yaxşı idarə başçısı üçün dinləməyi bacarmaq danışmağı bacarmaq qədər vacibdir.” Bu fikrin  hərbi kollektivlə bağlı uyarlı olmadığını iddia edənlərə çox rast gəlirik. Onlar iddia edirlər ki, komandir həmişə amiranə ovqatda olmalı, müstəqil qərar çıxarmalı, dəyərli şəxsi mühakimələri ilə seçilməli və şəxsi nümunə göstərməlidir. Düzdür, bu fikirlər qeyri-obyektiv sayıla bilməz. Lakin onu da diqqətdən kənara qoymamalıyıq ki, komandir həm də tabeliyində olan əsgərləri şəxsi nümunə göstərməyə sövq etdirməlidir. Bax, bu məsələnin həlli əsgəri dinləməkdən keçir. Əsgərlərlə qurulan gündəlik münasibətlərdə həmişə haqqın tərəfində olmalısan ki, onlar müəyyən məqamlarda təşəbbüskar rolunda çıxış edərək şəxsi nümunə göstərə bilsin və dinləmə fürsəti layiqli bəhrə versin.

1993-cü ildə xidmət etdiyim hərbi hissənin komandiri polkovnik-leytenant Valeh Rəfiyevin əsgərləri dinləməyin səmərəsini çox qazandığına və bu yolla onları şəxsi nümunə göstərmək üçün təhrik etdiyinə  görə tabelikdə olan bütün komandirlərə bu məsələnin həllində diqqətcil olmağı məsləhət görür, lazımi göstərişlər verirdi. İkinci Kəlbəcər əməliyyatının planlaşdırılması zamanı bəzi uğurlu həmlələrlə bağlı döyüşçü əsgərlər tərəfindən söylənilən taktiki hiylələrin xeyirli nəticələri məhz dinləmələrin nə qədər sərfəli olduğunu sübut etmişdir. Bu cür münasibət əsgərləri təkcə əmr gözləməyə deyil, həm də dərindən düşünməyə, həmlələrin icrasına yaradıcı yanaşmağa vadar edirdi. Yəni dərk edirdilər ki, onlar həm icraçı, həm də komandirin ideya köməkçisi kimi  daha güclü qələbə təminatı yaradaraq çox hörmət qazanır və şəxsi heyət üçün gərəkli sayılırlar. Axı, bir yaxşı düşünən əsgər on əsgər gücünə bərabər gələr, bəzən də lap çox...

Dəyərli nümunə göstərmək inkişafın əsas təkanverici qüvvələrindən biri, dönüşün mənəvi təminatçısıdır. Bu məsələnin vacibliyini hərbi həyatda bərkdən-boşdan çıxmış təcrübəli hərbçilərə xatırlatlamağa ehtiyac yoxdur. Öncə kiçik komandirlərə tövsiyə edilməlidir ki, əlini dizinə vurmaq yox, əlini işə bənd etmək lazımdır. Onların bəziləri bir-iki cəhdin nəticəsizliyi ucbatından geri çəkilir, acizliyini boynuna almasa da, əsgərlərinin zəifliyindən gileylənirlər. Lakin məsələnin həlli əksər hallarda  tabe olanlardan deyil, idarə edənlərdən asılı qalır. Hərbçi həyatımızın bir real həqiqəti də ondan ibarətdir ki, nikbin komandir planlaşdırdığı bütün işlərin önündə yaşıl işıq görür, bədbin komandir isə hansı tərəfə baxırsa, qırmızı işıq gözünü deşir. Nə üçün yolun açıqlığı öz əlimizdə olmasın?...

                                                                                                                                                                                                     

                                                                                               İbrahim MƏSİMOĞLU

                                                                                                 hərbi-yazıçı jurnalist