BÜDRƏMƏLƏR VƏ CƏZA

                                     

           Hərbi xidmətdə əsas məsələ – baş tənqidi mövzu intizamsızlığa qarşı mübarizədir. Bu vacib mövzunun faktlarını bəzən təhlil etmişik, bəzən  də qapalı halda aqibətini izləmişik. Silahlı Qüvvələrimizdə hərbi intizamın  bütün məqamları – əxlaq və xasiyyət intizamı, bilik,  düşüncə və iradə intizamı, vəzifə intizamı, görünüş intizamı aramsız olaraq diqqət mərkəzində saxlanılır. Ordu güzəranında  şüurlu surətdə dərk edilən hərbi intizamın əks tərəfinin – intizamsızlığın cəzalı aqibəti də mövcuddur. Bu, danılası dəlil deyil, ordu gercəkliyidir. Nə qədər istəməsək də , nə qədər təkrar müşavirələr keçirsək də, seyrək-seyrək aşkarlanan intizamsızlıq faktlarının kökü yerli-dibli kəsilmir.

          Hərbi qulluqçu abstrakt deyil və fərdi psixoloji xüsusiyyətlərə malikdir. Hər bir əsgər mürəkkəb insan xarakteri ilə fərqlənir. Bu bəşəri mürəkkəbliyi hərbi intizam  ab-havası elə abadlaşdırır ki, həqiqi mənada sahmanlı ordu mühiti formalaşır. Lakin inkar edə bilmərik ki, bu avand mühitin iqlim şərtliyinə, qanunlaşmış cəza və məcburiyyət prinsiplərinə, acılı-şirinli təbii mərhumiyyətlərinə müqabil surətdə  bəzən büdrəmələr faktı çözələnir. Heç zaman zorən gözümüzün üstündən bir qara pərdə  asıb dana bilmərik ki, bizim sıralarımızda büdrəməyən zabit, gizir, əsgər tapmaq çətindir və yaxud biz aydan arı, sudan duruyuq. Əlbəttə ki, töhmətli hərbçilər də var və onların mərifətlənməsi, buraxılan səhvlərdən nəticə çıxarması, habelə islahı üçün  cəza növləri düşünülüb qanunlaşdırılmalıdır.

           Qarşımızdasadə suallar durur: Cəza nədir? Cəzasızlıq bizə xeyir gətirə bilərmi? Cəzaların hansı fərqləri var? Cəza bizə hansı tərbiyəvi bəhrəni bəxş edir?

           İntizam Nizamnaməsinin 43-cü maddəsində deyilir: ”Hərbi qulluqçu hərbi intizamı, yaxud ictimai asayişi pozarsa, komandir (rəis) ona vəzifə borcunu xatırlatmalı, lazım gələrsə intizam cəzası verməlidir. Bu vaxt komandir (rəis) öz səlahiyyəti çatan və nalayiq hərəkət etmiş hərbi qulluqçuya onun fikrincə daha çox tərbiyəvi təsir göstərə bilən  hər hansı bir cəzanı verə bilər”. Həmçinin göstərilir ki,  hərbi qulluqçulara verilən intizam cəzalarını yalnız bu cəzaları verən rəislər və intizam səlahiyyətləri daha böyük olan birbaşa  rəislər götürə bilərlər. Rəisin intizam cəzasını o vaxt götürməyə ixtiyarı var ki, cəza tərbiyəvi rolunu oynamış olsun və hərbi qulluqçu öz nümunəvi xidməti ilə bunu sübut etsin. Bu ölçülüb-biçilmiş müddəalar hərbi qanunlarımızın müəyyən etdiyi  pozulmaz hədləridir. Xidmətin real mənzərəsində isə bəzən bu normal hədlər əks olunmur, cəza öz tərbiyəedici gücünü itirir, töhmət öz töhmətliyindən kənara çıxır.

           Ordumuzun ilk cağını, 1991-93-cü illərini xatırlayıram. Doyüş zonasında  hərbi qulluqçulara  intizam cəzası kimi verilmiş həbsin icrası həqiqi mənada ordu həyatına qarşı ikrah hissi doğururdu. Həbs olunmuş əsgər dustaqxanaya göndərilmirdi. Özlərinə dərin quyu qazdırırdılar. Quyudan yalnız kəndir ilə çıxmaq mümkün olurdu. Yağan yağış, əsən küləyin toz-torpağı həbs olunan əsgərləri pərişan bir hala salırdı. Bu cəza hansı tərbiyəvi bəhrəni verə bilərdi?! Əksinə bir tərəfdən fərariliyə şərait yaradır, digər tərəfdən əsgər mənəviyyatına vuraraq onu daha ifrat intizamsızlığa sövq etdirirdi. Çünki bu cür icrası təhrif edilmiş cəza çox fəsadlar törədən ən təhlükəli cəzadır.

           Mən elə zabit görmüşəm ki, tabeliyində olan əsgəri cəzalandırarkən ləyaqət hədlərini aşıb. Mən elə komandirə təsadüf etmişəm ki, həbs etdiyi əsgərini təhqiramiz bir halda maşının baqajına soxub dustaqxanaya aparıbdır. Mən elə bir rəisə rast gəlmişəm ki, tabeliyində olan şəxsi heyətə ədalətsizcəsinə cəza vsrməyə hər an fürsət gəzibdi. Az olsa  da  o vaxtlar xoşagəlməyən belə acı faktlar olurdu. Hansı optik səmtdən, nöqtədən təqdim edilsə  də, həqiqət qüvvəsinin, obyektiv fikrin mənbəyi birdir:hərbi qulluqçuya edilən hər cəzadan sonra nə qədər müyyən vaxt ötsə də, müqabil tərəfdən mütləq cavab reaksiyası veriləcəkdir. Birincisi, onu qeyd etməliyik ki, əsgərin hərbi tərbiyəsini komandirin və ya rəisin ədalətsizliyi, qeyri-obyektivliyi qədər heç nə poza bilməz. İkincisi, qeyri-müstəqim ənənəvi platformaya malik olmayan əsgər digər namünasib hallara da təhrik edilə bilər.

           Nitsşenin iddiasına görə həyatımızda belə bir əxlaqi ülgü mövcuddur: “Ağlayan adama heç vaxt gülməyin. Amma bəzən gülən adamlara ağlayın”. Bu təzadlı düşüncənin hikmətli mətləbini anlamaq çətin deyil.

           “N” bölüyündə xidmət göstərən Samir adlı əsgərin taleyini bu fikrin real təcəssümü kimi qəbul edə bilərik. Samir xidmətində bilə-bilə buraxdığı səhvlərə görə nə qədər həbs cəzası alırdısa, fərqinə varmırdı. Necə deyərlər, həbslərin sayına görə şəxsi heyət içərisində “şeflənirdi”. Silahdaşları, bəzən komandirləri də onun bu mənasız qüruruna nəinki rişxənd edir, əksinə rüsxət verirdilər. Öyüncəkli hal kimi bəziləri deyirdilər ki, əsl əsgər dustaqxana görən əsgərdir. Samir isə bu “əsl” əsgərliyin rekordçusu adı altında xoşhallanırdı. Axırda Samir  nəyə nail oldu? Ağır cinayət törədərək azadlıqdan  məhrum olunmaq cəzasına layiq görüldü. Bu da “gülməyin” axırı...

            Son vaxtlar ordu quruculuğu prosesində baş verən müsbət dəyişikliklər bu sahədən də yan keçməyib. Bir neçə dəfə işlədilmiş, təkmilləşdirilmiş nizamnamələr hərbi xidmətdə qarşılıqlı münasibətləri nizamnamə çərçivəsində keyfiyyətli qurmağa imkan verir. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq indi çoxluq təşkil edən peşəkar hərbi kadrların çoxluğu da öz bəhrəsini verməkdədir. Cəza tətbiqetmə prosesində mənəvi aspektlər, fərdi yanaşma prinsipləri, şəxsiyyət problemləri və kollektivdaxili ünsiyyət tarazlığı da böyük əhəmiyyət kəsb edir.   

           İntizam tələbi təbiidirsə, cəza verimi də təbiidir. Hərbi borcuna səhlənkar münasibət bəsləyən  hərbi qulluqçulara qarşı məcburiyyət tədbirlərinin  tətbiqi istisna edilmir. Cəzasızlıq–hərbi intizamın iflicidir. Lakin hər cəzanın  da öz qanun həddi, öz insaf dərəcəsi var. İndi komandir elə cəza verir ki, hər hansı hərbçi büdrədiyi yerdə  bir də büdrəməsin. Zabit elə insaf nümunəsi göstərir  ki, hərbçi əsgərlikdən həbsxanaya yox, öz ailəsinə, öz evinə fiziki-mənəvi cəhətdən sağlam, fəzilətli, comərd bir insan kimi qayıtsın. Biz bu cür müvəffəqiyyətlərə artıq nail olmuşuq və bundan böyük uğurlara da qadirik. Axı, hər şey öz əlimizdədir, mənəvi qüvvələr özümüzə xasdır, biz öz iradəmizin sahibiyik, biz öz Silahlı Qüvvələrimizi qururuq, biz öz xalqımızın oğullarına hərbi tərbiyə veririk.

                                                                            İbrahim MƏSİMOĞLU