SƏNGƏR BACILIĞI

  Üç cəsur döyüşçü qadın, üç istəkli səngər bacılığı: Azərbaycan qadınının ecazkarlığı budur. Yurd yüklü sözümü Kəmalə, Aliyə və Xanımzərdən salmaq istəyirəm. O mətin qadınlardan ki, insanlığa yad və tünbətün olmuş erməni daşnaklarına təkbətək savaşda əsl döyüş dərsi vermiş 701-lərin uğurlu hərbi əməliyyatlar tarixində öz dəst-xətti, öz sözü, əvəzedilməz əməlləri yaşamaqdadır. Milli döyüş tariximizdə ənənəvi döyüşçü-qadın izinin yaşantısı naminə sıralarımıza qoşulan bu ismətli bacılar həqiqətən əzəmətli bir şöhrətə sahibdirlər. Onların qadın fədakarlığı qarşısında biz daim baş əyməyə borcluyuq!

  Möhtərəm oxucu, əvvəlcə digər iki bacıdan üç bahar çox yaşamış Xanımzərdən söhbət açaq. Qərbi Azərbaycanımızın Vedibasar yurdunda dünyaya göz açan bu igid qadının xain xislətli ermənilərə bələdliliyi körpəlikdən yaranmışdır. Daşnaklara münasibətində heç vaxt fikrini dəyişə bilmir. Deyir ki, daşnak erməninin beynini güllə ilə oymasan, xeyri yoxdur, onlar çətin ki, bizimlə haqq qonşusu olsun! Belə inadlı Azərbaycan qadınını Vətən savaşından kənarda saxlamaq olarmı?!

Qarı düşməndən öz qisasını almaq niyyəti ilə Xanımzər İsmayıl qızı Həsənova 1992-ci il mayın 26-da yenicə pərvəriş tapan ordu sıralarına qoşulub. Döyüşə əsgər kimi başlayıb. Şuşa özünümüdafiə taborunda döyüş sənətinin sirlərinə bələd olduqdan sonra hərbi əməliyyatlarda çətin, bəzən isə çox müşkül və mürəkkəb tapşırıqların öhdəsindən bacarıqla gəlib. Tabor dağılsa da, onu ön cəbhədən heç kim ayıra bilməyib. Daşnaklardan daim öc almağa tələsən bu igid qadın 1993-cü il mayın 1-dən etibarən döyüşçü taleyini 701 saylı hərbi hissə ilə bağlayıb.

Ağdamın Novruzlu kəndində doğulan Kəmalə Eldar qızı Qəhrəmanova isə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Çingiz Mustafayevin hamıya bəlli olan həyəcanlı çağırışı əsasında orduya gəlib. Bu addımı yalnız savaşqan hünərli qadın ata bilərdi. O zaman idmanın sambo növü ilə məşğul olan bu igid qızımız karate-do üzrə 1-ci dərəcəli qara kəmər ustası idi. Məsəl var, deyərlər ki, çayda axına qarşı üzürsənsə, bil mənbə haradadır, çay axını ilə üzürsənsə, bil mənsəb haradadır. Kəmalə idman çarpışmasında mənbə-mənsəb səmtini dəqiq əxz etdiyinə və mayasında milli özümlülük güclü olduğuna görə “Qatır Məmməd” ləqəbli qəhrəmanımız Yaqub Rzayevin başçılıq etdiyi taborda fəaliyyətə başladığı ilk gündən etibarən çaşqınlıq məqamlarını yaşamadı. Di gəl ki, komandanlıq ehtiyat edərək Kəmaləni döyüşə hərdənbir buraxırdılar. Onu incik salan da bu münasibətin doğurduğu “acılıqdan” irəli gəlirdi. Lakin çox dözə bilmədi.  Könüllü olaraq Şuşa özünümüdafiə taboruna keçərək Kərkicahan bölüyündə qarşısına qoyulan əmr və tapşırıqları mərdanə yerinə yetirdi. Xanımzərlə onun döyüş həyatı məhz bu bölükdə qovuşdu. Səngər bacılığının bünövrəsi burada qoyuldu. Şuşanın işğalından sonra taborun döyüş fəaliyyətinə bir qədər fasilə verildi. Növbəti səfərbərlik zamanı yenə Kəmalə və Xanımzər bir döyüşçü sırasında Vətənə xidmət missiyasını qoşa davam etdirməyə başladılar...

Bəs, Aliyə Əli qızı Piriyevanın döyüş həyatının ilk səhifəsi haçan açılıb? Ağcabədi rayonunun Mirzəhaqverdili kəndində - doğma dədə-baba yurdunda Vətən savaşının ağrı-acısını yaşaya bilməyən Aliyə döyüşçü olmaq qərarına gəlib və bu qaynar istəklə 1993-cü il fevralın 9-da Ağdərə uğrunda aparılan hərbi əməliyyatlarda iştirak etməyə başlayıb. Mehmanə-Aterk-Drambon döyüşlərində onun döyüşçü keyfiyyətləri komandirlik tərəfindən yaxşı qiymətləndirildiyinə görə bəzi hərbi tapşırıqların uğurla icrasına nail olmaq üçün ona etimad göstəriblər.

Üç səngər bacılığına həyat vəsiqəsini 701 saylı hərbi hissə vermişdir. Bu briqadaya Kəmalə onlardan bir ay qabaq gəlmişdi. Qadın silahdaşlarını səbirsizliklə gözləyirdi. Nəhayət, Aliyə ilə Xanımzər də ilk briqadanın döyüşçü sırasına durdular. Bundan sonra onları heç kim ayırmağa cəsarət göstərmədi. Üç igid döyüşçü hərbi əməliyyatlar zamanı bir-birinə gözəl sədaqət, etibar nümunəsi göstərmiş, bir-birinin hərbi vəzifəsinin sirlərini əxz etməklə qarşılıqlı  yardım əlini uzatmış, həm də döyüşçülük sənətinin qarşıya qoyduğu mənəvi və fiziki tələbləri mərdanə ödəmişdir.

Üçlüyün lideri həmişə Kəmalə olmuşdur. İlk cığırı açmaq daim Kəmaləyə nəsib olduğuna görə Aliyə və Xanımzər vaxtaşırı ondan müəllimlik dərsi almışlar. Lakin məşəqqətli səngər həyatının yamanlığı onların arasında heç vaxt sındırılmayan bir dostluq yaratmışdır. Səngər dostluğu barəsində onların düşüncələri mənaca vahid məntiqi nəticəyə söykənir.

Kəmalə belə düşünür: “Səngər dostluğu çox nadir tapılan bahalı bir brilyantdır. Heç kim onu itirməyə razı olmaz”.

Xanımzər qətiyyətlə söyləyir: “Səngər dostluğumuzun qiyməti çox bahadır. O, hər bir inflyasiya təhlükəsinə qarşı dözümlüdür”.

Aliyə isə belə fikirləşir: “Vətən savaşı bizim dostluğumuzun səbəbkarıdır. İşğal dərdi baş verməsəydi, bizi kim belə birləşdirə bilərdi? Dərddən doğan dostluğun dadı-duzu əlyetməzdir”.

                    

Komandanlıq adətən onları hərbi əməliyyata ikilikdə aparırdı. Biri bölüyün dayaq məntəqəsində qalıb güc toplayırdı. Lakin 1993-cü il avqustun 12-də Murovdağ bölgəsində təşkil edilmiş əks-hücum döyüşünə üçü də getmişdi. Üçlükdə onların həmlələri daha basılmaz olurdu.

...1993-cü il sentyabr ayının 30-da Aliyə və Kəmalə düşmən qüvvələrinin arxasında kəşfiyyat aparmaq məqsədilə hazırlanmış 18 nəfərdən ibarət qrupa daxil edilmişdi. Onların dördü istehkamçı, qalanı isə kəşfiyyatçı idi. Qrup Sahib Aslanovun başçılığı ilə Qamışlı körpüsünü partlatmaq tapşırığını almışdı. Qar yağışı altında onlar Camış dağının sıldırımlı qayalıqlarını xüsusi vasitələr hesabına ötüb-keçə bildilər. Əməliyyatın birinci gününü Camış dağında gecələdilər. Sonra Qaragöl istiqamətində Sahibin yaxşı bələd olduğu gizli yollarla təyin edilmiş nöqtəyə itkisiz gəlib çatdılar.

Qasımbinəsində gündüz xeyli müşahidə apardılar. Düşmən kənd evlərini viran qoymuşdu. Azğın erməni cəlladları təkcə ev-eşiyimizə deyil, dilbilməz dağlarımıza da elə divan tutmuşdular ki, dağ dağıntılarının səpələnməsindən salamat yol-iz qalmamışdı. Yanşaq kəndində daha sarsıdıcı bir mənzərə ilə üz-üzə gəldilər. Əsirlərimizi təhqir edə-edə evlərdən toplanmış məişət əşyalarını onlara daşıdırdılar. Bu zaman kəndin iç yolundan bir traktor göründü. O, yolu qardan təmizləyirdi. Sahibin taktiki göstərişləri əsasında Fəxri və Filman oğrun-oğrun iri daşların arxasında gizlənməklə yola yaxınlaşdılar. Kəmalə və Aliyənin əzaları yay kimi gərilmişdi. Onlar həmlənin baş tutmayacağı halında dığaları hədəfə almalı idi. Hər ikisi həyəcanla traktorla yolun qarını təmizləyən dığaların üstünə döyüşçü yoldaşlarının atılmasını gözləyirdi. Cəld olmaq, bircə zərbə ilə sürücünü aşırmaq və eyni zamanda bir göz qırpımı içində geri dönüb arxadakı dığaları vurmaq lazım idi.

Həm Fəxri, həm də Filman verilmiş tapşırığı bacarıqla icra etsə də sakitlik pozuldu. Bu, kəşfiyyatçılar üçün ağır vəziyyət yaratdı. Düşmən hiss etdi ki, ətrafda kəşfiyyatçılar mövcuddur. Gecikmək olmazdı. Kəmalə və Aliyə heç nəyi gözlərindən yayındırmadan dik yoxuşu cəld çıxdılar. Onlar görünməz yerə çatanda özlərini azacıq yüngül hiss etdilər.

Kəşfiyyatçılarımız gözə dəyməsələr də artıq erməni döyüşçülərinin mühasirəsinə düşmüşdülər. Hərə öz daldalanacağında son qərarı barədə düşünürdü. Sanki tanrı haqlı torpaq sahiblərinə qahmar çıxdı: qısa zamanda dağların başı üstünü qatı duman bürüdü. Araya insan varlığını dara çəkən müdhiş bir sakitlik çökmüşdü. Kəmalə və Aliyə ehtiyat sursatın üstündə durmuşdular. Erməni döyüşçülər duman içərisində onların lap yaxınlığından keçdilər, lakin onları duya bilmədilər.

Komandir müavini Çingiz Əliyevin yarı canı kəşfiyyatçıların yanında qalmışdı. Bir həftəlik əməliyyata gedən döyüşçülərlə əlaqə kəsilmişdi. Mühasirəyə düşdüklərinə görə vaxt uzanırdı. Ərzaq ehtiyatı da tükənmişdi. Gecəni Sususluq dağında keçirən kəşfiyyatçılarımız çox çətinliklə məlhəmli dağ otlarından yığıb yeyir, aclığa mərdanə dözürdülər. Demək olar ki, hər kəsin ixtiyarı əlindən üzülmüşdü.

Nəhayət, ötən ikinci həftənin axırında kəşfiyyatçılar mühasirənin zəif nöqtəsini taparaq görünüş dairəsi məhdudlaşanda oradan Koroğlu dağına keçdilər. Sən demə, onların izinə düşən 4 kəlbəcərli qaçqınımız da erməni cəlladların əlindən xilas olmuşdur. Sadəcə olaraq, gecə olduğuna görə kəşfiyyatçılarımız onların qaçqın olduqlarını hiss etməmişdilər. Bu, yalnız o zaman aşkar edildi ki, kəşfiyyatçılarımızın verilmiş tapşırığı yarımçıq icra etdiklərinə görə komandanlıq tərəfindən məzəmmətləndirilən dəqiqələrdə qaçqınlar gələrək gizli olaraq izlədikləri hadisələri, eyni zamanda kəşfiyyatçılarımızın orada düşmənə ziyan vurduğu halları açıqladılar. Təsadüfi qaçqın şahidliyi kəşfiyyatçılarımıza mükafat qazandırdı. Bu mükafatçıların arasında Kəmalə və Aliyə də vardı...

Kəmalənin qorxmazlığından, Aliyənin cəsurluğundan, Xanımzərin diribaşlığından çox misallar, maraqlı faktlar söyləyərək dəyərli döyüş anlarından söz aça bilərik. Onların birgə iştirakı ilə Ağdamın Nəmirli və Şurabad kəndləri arasında  düşmən tərəfindən vurulmuş tank və onun ekipaj üzvləri çıxarılmışdır. Bir-birindən çətin hərbi əməliyyatlarda üçlüyün sərrast güllələri neçə-neçə erməni gavurunun murdar həyatına son qoymuşdur. Bəzən isə erməni dilini bildiyinə görə Xanımzər “erməni qız” rolunda dəyərli kəşfiyyat məlumatları əldə edərək uğurlu həmlələrimizə möhkəm zəmin yaratmışdır.

Qanlı-qadalı savaşlarda əsgər həyatı yaşayan üçlük atəşkəs dövrü başlayandan sonra zabitlik kursunu müvəffəqiyyətlə bitirərək ayrı-ayrı hərbi hissələrdə komandirlik fəaliyyətində özlərini sınamışlar. Hər biri komandanlığın onlara göstərdiyi etimadı ləyaqətlə doğrultmuşdur.

Hazırda mayor Aliyə Piriyeva Dövlət Sərhəd Xidmətində öz hərbi xidmətini davam etdirir. Baş leytenant Kəmalə Qəhrəmanova Fövqəladə Hallar Nazirliyində öz hərbi borcunu layiqincə ödəməkdədir. Baş leytenant Xanımzər Həsənova isə müqəddəs ana missiyasını yerinə yetirir: Dinara və Ruslanın təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olur.

“Hələ də son gülləsi atılmayan müharibə sizə nə verdi?” Hər biri bu sualı özünəxas tərzdə cavablandırdı.

Kəmalə: “Müharibə mənə yalnız könül yarası bəxş etdi. Beş il bir igidin nişan üzüyünü barmağımda daşıdım. Amansız müharibə o igidi əlimdən alıb torpaqlaşdırdı...”.

Aliyə: “Müharibə bizi düşündüyümüzdən çox kişiləşdirdi. Axı biz qadınıq!...”

Xanımzər: “Müharibənin ağrı-acısını içimdən qova bilmirəm. Kim necə düşünür-düşünsün, mən sonralar anladım ki, müharibə qadın işi deyil”.

Əlbəttə, haqlı fikirlərdir. Hər halda, onlar Vətən eşqinə öz gənclik çağlarından kam almadan ağır səngər ömrü yaşamışlar və üstəlik, nə qədər kədər, qəm, qüssə...

                                                                                         

                                                                                               İbrahim MƏSİMOĞLU