GÜC, CƏSARƏT VƏ İNANC ƏSL DÖYÜŞÇÜ QANI DAŞIYAN ƏSGƏRLƏRDƏ OLUR

 

Səngər mühitində doğulan ordumuzun başına ilk quruculuq illərində unamadığımız bəlalar açıldı. Müvəqqəti olaraq ana yurdumuzun bir hissəsi daşnak tapdağı altında inildədi. Çoxsaylı itki acılarını yaşadıq, amma nə qürurumuzu, nə də cəsarətimizi itirdik. Gücü doğru olanın qələbəsi də doğru olar. Özgələr hesabına müəyyən işğalçı əməllər törədən vandal ermənilər, axır ki, müzəffər ordumuz qarşısında diz çökdü.

1-ci Qarabağ müharibəsində cəsur əsgər kimi iştirak etmiş İlham Zahid oğlu Allahverdiyev öz döyüş yolunda şahid olduğu ibrətli hadisələri, ordumuzun inkişaf mərhələlərində yaşadığı çətin məqamları yadından çıxara bilmir. 13 mart 1992-ci il tarixindən etibarən doğma Azərbaycan Ordusunda hərbi xidmətə başlayan bu igidimiz dönə-dönə söyləyir ki, ordumuzun təməli qoyulanda biz bütün çətinliklərə qarşı dözüm və səbir göstərməsəydik, müşkül vəziyyətlərdə mərdanə qan-tər axıtmasaydıq, tülkü soyundan əmələ gələn daşnaklara döyüş dərsi keçməsəydik, qalib ordumuzun inkişafı çox ləngiyə bilərdi. Son nəticədə halal torpaqlarımızın müdafiəsi naminə vətən yolunda baş qoyanların alnı ag oldu.  

Oğuz rayonunun Xalxal kəndində doğulub ərsəyə gəlmiş İlham Allahverdiyev döyüşə getməzdən əvvəl Mingəçevir şəhərində Şüşə-mahlıc zavodunda çalışırdı. İki uşağı vardı. Böyük oğlu 9 yaşında idi. Tez-tez baş verən ürək xəstəliyindən çox əziyyət çəkirdi. Di gəl ki, 1992-ci il mart ayının 5-də hərbi xidmətə çağırış vərəqi ona veriləndə əhvalı yaxşılaşdı. Hər yerdə başını dik tutaraq dedi ki, vətənimiz dardadır, bu məsələnin həllində kimsə yaxasını kənara çəkə bilməz, doğma yurdu qorumaq bizdən ötrü şərəfli işdir. Ali istəyinə uyğun olaraq hərbi komissarlıqda tibbi müayinə zamanı xəstəliyini açıqlamadı və 1992-ci il mart ayının 13-dən etibarən xüsusi təyinatlı hərbi hissə kimi yaradılan 771 saylı xüsusi reyd dəstəsində hərbi xidmətə başladı.

 Yaxşı oldu ki, təlim keçmədən ön atəş xəttinə göndərilmədi. Döyüşə hazırlıq məşğələləri Bakı Ali Hərbi Ümumqoşun Məktəbinin Üçtəpə səhra təlim mərkəzində keçirildi. İlham böyük həvəslə təlim tapşırıqlarını yerinə yetirir və bacarıq keyfiyyətləri ilə seçilirdi. Hərbi hissə komandiri Əzizağa Qənizadə peşəkar zabit olduğuna görə məşğələlər səmərəli nəticə verirdi. Döyüşün qətiyyətli gedişi, yüksək manevr imkanları, lazımi sürət ahəngdarlığı, meydana gələn şəraitin tez və sərfəli dəyişdirilməsi üçün tətbiq edilən müxtəlif üsullar üzrə məşqlərdə hərbi hissə komandirinin əsgərlərlə birgə sınaqlar keçirməsi nəticəsində mənimsəmə faizi qaneedici alınırdı. Həmçinin komandirin əsgərlərə bəslədiyi xoş və səmimi münasibət şəxsi heyətin mənəvi tellərini yaman möhkəmləndirirdi.

İlham söyləyir ki, məşqlər zamanı ağır və çevik hərəkətlər edəndə ürəyində əmələ gələn sancılar bəzi tapşırıqların tam icra edilməsinə mane olurdu. Amma ruhdan düşmürdü. Hər bir halda təminat bölüyünun komandiri gizir Tahir Vəliyev tərəfindən hərbi hissə komandirinə İlhamın ürək xəstəliyi barədə məruzə edildi. Tibb xidməti rəisi Azər Məmmədov da müayinə nəticələrinin düzgün olduğunu açıqladı. Komandir Ə. Qənizadə reallığı nəzərə alaraq İlham Allahverdiyevi təminat bölüyünə daxil etdi.

O dövrdə ordunun təminat işi rəvan getmirdi. Döyüşçüləri narahat edən ən mühüm problem silah və döyüş texnikasının çatışmazlığından irəli gəlirdi. Xüsusi təyinatlı qoşun növü kimi təsis edilsə də, 771 saylı hərbi hissə ali hərbi məktəbin köhnə tədris-döyüş texnikası ilə təchiz olunmuşdu. Bu da hərbi əməliyyat tələblərini yaxşı ödəmirdi. Yuxarı komandanlıq bir-iki ay ərzində hərbi hissənin lazımi texnikalarla təmin ediləcəyi üçün göstəriş vermişdi. Lakin çarə tapılmadı. Əlacı kəsilən təminat bölüyünun komandiri gizir Tahir Vəliyev hərbi hissə komandirinin razılığı əsasında ehtimal olunan imkanlardan bəhrələnməyə cəhd etdi.  Belə ki, ön xəttə yola düşməzdən əvvəl İlham Allahverdiyev başda olmaqla bir qrup əsgərimiz H. Z. Tağıyev qəsəbəsində yerləşən və hələlik rusların ixtiyarında olan keçmiş ittifaqa məxsus hərbi hissədən bir neçə təminat texnikasını qarşılıqlı razılıq əsasında aldılar. Yəni ruslar mövcud vəziyyəti nəzərə alaraq İlhamgilin müraciətinə biganə yanaşmadılar.

İlham Allahverdiyev Laçın rayonunda aparılan ilk döyüş hazırlığı barədə belə söyləyir: “Sözün açığı, ilk addımları həyəcanla atırdıq. Di gəl ki, hər vəziyyətə uyğunlaşa bilirdik, aramızda qorxuya tam düçar olan bir əsgər də tapa bilməzdin.  Verilmiş tapşırığa əsasən Böyük Kirs dağına gedən kəşfiyyat qrupumuzu ərzaq payı ilə çox yükləmək istəmədik. Kimsə narazı qalmadı. Çünki yüklənmiş halda enişli-yoxuşlu dağ cığırlarında hərəkət etmək yorğunluq yaradırdı. Qayaların münasib aralığında bir sığınacaq düzəltmişdik. Ərzaq ehtiyatımızı orada yerləşdirdik ki, hər hansı mərmi atəşi altına düşməsin. Həm də tez-tez yağış yağırdı. Ərzaq ehtiyacımızı mühafizə edərək qoruya bilsək də, özümüz yağış altında qalırdıq. Plaşımız yox idi. Alt köynəyimizə qədər sulanırdıq. Yalnız gecələr sakitlik çökəndə pal-paltarımızı birtəhər qurulayırdıq. Operativ ratsiya əlaqəsi əsasında ərzağa ehtiyacı olanların yerini dəqiqləşdirir və sürücümüz sumqayıtlı Mehdiyə tapşırıq verilirdi. O, çevik və cəsur əsgər kimi sevilirdi. Bilirdik ki, maşın gedə bilmədiyi yolları Mehdi piyada başa vurur və əsgər yoldaşlarını çörəksiz qoymurdu.

 Şuşa və Turşsu arasında yerləşən Böyük Kirs dağı Dağlıq Qarabağın ən önəmli strateji nöqtələrindən biri sayılır. Dəniz səviyyəsindən 2725 metr hündürdür. Belə çətin keçimli ərazidə çətinliklər çox olsa da, döyüşümüz uğurlu alındı. Yüksək nöqtələrdə qurulan düşmən postları aşkarlandıqdan sonra komandirimiz Əzizağa Qənizadənin və qərargah rəisimiz Aydın Şiriyevin dəyərli məsləhətləri əsasında döyüşçülərimiz açıq cinahlardan yox, qaya aralıqlarından və ərazi qırışıqlarından istifadə edərək dığaları yaxşı dövrələdilər. Beləliklə yandan ötüb keçən əsgərlərimiz iki erməni postunun arxasına çıxdılar. Qəfil həmlə əmri gözlənirdi. Bu zaman kəşfiyyat qrupunun komandir müavini Rasim Abdullayev ratsiya vasitəsilə məlumat verdi ki, düşmən Kiçik Kirs dağında BM-21 "Qrad" artilleriya qurğusu yerləşdirib. Maskalanma güclü aparıldığına görə onu uzaqdan görmək olmurdu. Komandirimiz Əzizağa Qənizadə keçilməz dağ yollarını nəzərə alaraq verilən məlumatın doğruluğuna tam inanmadı. Dəqiqləşdirmək məqsədilə ayrıca bir əsgərə həmin istiqamətə doğru getməyi və hədəfin koordinatlarını müəyyənləşdirməyi tapşırdı. Sürətli həmləyə keçməzdən təxminən 5 dəqiqə əvvəl xəbər gəldi ki, düşmənin maskaladığı hədəf saxtadır. Belə ki, dığalar dəmir boruları bir-birinə qaynaq edərək BM-21 "Qrad" reaktiv yaylım atəş sisteminə oxşar bir görkəm yaratmışdılar.

          Dağlıq ərazidə savaşın fərqli çətinlikləri var. Manevr etməyə imkan olsa da,  bəzən görmə və atəşətutma məhdud olur. Bizim döyüşçülər düşmən qüvvələrini aldadaraq məhv edirdilər. Bələdçi yoxluğu ucbatından bəzən çıxış yollarını çətinliklə tapırdıq. Buna baxmayaraq düşmənin hiyləsayağı pusqularına tuş gəlmədik. Çünki komandirin göstərişi ilə yüksək nöqtələrdə mövqe tutan müşahidəçilər göz qırpmadan əməliyyat apardığımız ərazini izləyir və yerdəyişmələr barədə operativ məlumat verirdilər. Həmləmiz 3 saat ərzində bizim uğurumuzla nəticələndi. Kədərləndirici xəbərimiz də oldu. Bir PDM heyətimiz əyləc sisteminin nasazlığı ucbatından dərin bir dərəyə yumalanmış və   üç əsgərimiz – Elman Əliyev, Saqib Mahmudov və Vahid Əhmədov şəhid olmuşdular.

       Biz Böyük Kirs dağını düşmən qüvvələrindən təmizlədikdən sonra Turşsu yoluna çıxdıq. Hələ Şuşanın işğalından xəbər tutmamışdıq. Yəni əhvalımız pis deyildi. Əfsus ki, yemək ehtiyatımız qurtarmışdı. Yalnız suxarı ilə qarnımızı doyururduq. Ərzaq sarıdan korluğumuza baxmayaraq döyüşü yaxşı keçirdiyimizə görə sevinc hisslərimizi bir-birimizlə bölüşür, müəyyən zarafatlar edirdik.

       Təxminən orta sürətlə 4 kilometr məsafə qət etmişdik. Yolun bir sərt döngəsində təhlükə ilə üzləşdik. Hamı cəld döyüş vəziyyətini aldı. Yolun tən ortasında yük yeri mərmi ilə dolu olan “Ural” markalı maşının qabaq hissəsi yavaşca yanırdı. Bu situasiyanı komandirimiz Əzizağa Qənizadə düşmənin qurduğu pusqu kimi zənn etdi və tez komanda verdi ki, döyüş texnikaları ziyan çəkməməkdən ötrü geri çəkilsin. Lakin bu komanda qabaqda gedən tırtıllı dartıcı texnikanın mexanik-sürücüsünə operativ surətdə çatdırılmadığına görə dəliqanlı əsgər yoldaşımız Sarvan Dostməmmədovun ehtiyatsız hərəkəti hamını vahimələndirdi. Belə ki, Sarvan yanan maşının təhlükəliliyini nəzərə almadı və idarə etdiyi tırtıllı dartıcı texnikanı sürətlə sürərək “Ural” maşınına çırpdı. Bu zaman komandirimiz hirsləndi. Şükürlər olsun ki, Sarvanın dəliqanlığı xeyrimizə işlədi. Mərmi dolu maşın bərk toxunuşdan sonra yoldan kənara çıxarıldı. Yanğını da tez söndürdük. Əgər mərmilər odlansaydı, çox ziyan çəkərdik.

Nəhayət, Şuşanın işğal xəbəri bizə çatdırıldı və yuxarı komandanlığın  göstərişinə uyğun olaraq Qubadlı rayonuna getdik. Üç gün ərzində ərzaq təminatımız qaydaya salındı. Sonra Ağdam rayonunun Göytəpə kəndinə göndərildik. Axşam çağı qəbul etdiyim ərzaq paylarını daşıyan zaman ürəyim  təhlükəli an yaşamadığı bir halda az qaldı ki, dayansın. Yerə yıxıldım. Ayağa durub yeriməyə taqətim çatmadı. Ayaqlarımı bu sayaq ağır və gərəksiz görməmişdim. Birtəhər qüvvə toplayıb yolun kənarına süründüm. Əlimi köksümə qoyub gözlərimi yumdum. Əsgər yoldaşlarımı köməyə çağıranda huşumu itirdim. Sonra nə baş verdisə, bilmədim. Özümə gələndə eşitdim ki, komandirin əmri ilə Mingəçevir Şəhər Xəstəxanasına yola salınacağam.”  

  Səngər qardaşlarını unuda bilməyən İlham Allahverdiyevin müalicə nəticələri onun müqəddəs arzularına tərs gəldi. Həkimin imzaladığı epikrizə görə  İlham  hərbi xidmətə yararsız sayıldı və 771 saylı hərbi hissə komandirinin müvafiq əmri ilə ehtiyata buraxıldı. Amma İlham vətən uğrunda döyüşlərdə iştirakını özünə ən dəyərli mükafat sanırdı. Doğrudan da, güclü insanların nikbin olmağa haqqı çatır. Ürəyi bəzən sancılı dəqiqələr keçirsə də, gümrah dünyagörünüşü ilə gələcəyə inamla baxır və çətinliklərə mərdanə sinə gərirdi.

Həqiqətən suyunu içdiyimiz, çörəyini yediyimiz ana yurd uğrunda sinəsini güllə qabağına vermək hər vətən oğlunun qazandığı müqəddəs mənəvi mükafatdır. Yaşadığım səngər həyatının real faktlarına istinadən deyə bilərəm ki, güc, cəsarət və inanc əsl döyüşçü qanı daşıyan əsgərlərdə olur. Həm də bizim savaşımız haqq savaşıdır. Haqq yolunda olan kəsin biləyinizi kimsə bükə bilməz. Qoy, torpağımıza göz dikənlər tez anlasınlar ki, biz əyilməz oğuz türklərinin soyundanıq. Tarixən nahaq yerə deməmişlər ki, türk balası qurd olur, basdığı yer yurd olur. Ana  torpağımıza nə qədər göz yaşımız, halal zəhmətimiz çökmüşdür. Hansı mərd oğul doğma yurd yolundan yayına bilər?!

Rəsmən ehtiyata buraxılsa da, iki həftədən sonra İlham Allahverdiyev hərbi komissarlıqdan yenə çağırıldı. Məlumat verildi ki, ordu quruculuğunun ilk illərində könüllü əsgərlərdən ibarət yaradılmış Mingəçevir taboruna ehtiyat qüvvələr yığılır. Cəsur döyüşçümüz Şaiq Mustafayev tabor komandiridir. Bu xəbərdən ruhlandığına görə İlham nə ürək xəstəliyindən söz saldı, nə də həkimin yazdığı epikrizdən danışdı. Vətənin dar günündə geri çəkilməyi şəninə sıxışdırmadı. Ona canı yanan qohum-əqrəbaya da qulaq asmaq fikrində deyildi, yalnız ürəyini dinləyirdi. Həm də növbəti döyüşçü həyatında  təminatçı əsgər olmaq istəmədi. Öz xahişi ilə atıcı əsgər kimi qeydiyyata alındı. Ağdərənin Göyarx ( keçmiş Levonarx kəndi), Umudlu, həmçinin Ağdərə şəhərinin düşməndən alınması üçün gedən döyüşlərdə cəsur əməlləri ilə seçildi.

İlham həmin döyüş günlərini həm qürurlu, həm də kədərli hisslərlə xatırlayır: ”Ağdərəni biz azad edərkən sevincimiz hədsiz bir dərəcəyə yüksəlmişdi. Ermənilərin qurduğu kiçik və böyük istehkamları darmadağın etmişdik. Yollar murdar daşnak meyitləri ilə dolu idi. Axşam çağı idi. Qaranlıq tam çökməmişdi. Hər ehtimala qarşı ehtiyat hərəkət edirdik. Bilirdik ki, murdar ermənilər bu əraziləri tələ qurmadan tərk etməzlər. Kəşfiyyatçılarımızın verdiyi məlumatlara əsasən yavaş-yavaş irəlilədik. Uzaqdan görünən ev pəncərələri güzgü təsiri bağışlayırdı. Sanki evlərdə işıq yanırdı. Çox çaşdırıcı bir mənzərə yaranmışdı. Sən demə, sağ cinahda irəli gedən qonşu tabor tərəfindən şəhərin kənarında uca bir mövqedə yerləşən yanacaq doldurma məntəqəsi yandırılmışdı və onun işığı ev pəncərələrində əks olunurdu. Bu da bizi yaman çaşdırırdı. Bu barədə gerçək məlumatı alsaq da, ehtiyat hissimizi itirmədik. Sərt bir döngədə bizə atəş açmağa cəhd etmək istəyən muzdlu bir döyüşçünü snayperlə vurduq. O, qara zənci idi. Ona oxşar döyüşçülər sayca çox deyildilər. Qarşımıza çıxanın canını tez alırdıq. Muzdlu rus döyüşçüləri də hədəfimizə tuş gəlirdilər. Öz hünərinə yox, özgələrin hünərinə bel bağlayan dığalar gözümüzə az dəyirdilər.

Erməni milləti həm də özünə qarşı zalım bir millətdir. Drambon döyüşündə rast gəldiyimiz bir epizodu həmişə misal çəkirəm. Kəndin girəcəyində iri daşlardan qurulmuş bir istehkamda ayaq üstündə duran bir dığanı görən kimi onu atəşə tutduq. Havaya duman çökdüyünə görə onu yaxşı görmürdük. Amma o qədər dəqiq atəşlərdən sonra onun yerə sərilməməsi bizi yaman çaşdırdı. Bir-birimizi himayə edərək ona yaxınlaşanda gördüyümüz vandalsayağı bir mənzərə zalım erməni milləti barədə fikirlərimizi real şəkildə təsdiqlədi. Necə deyim, yuxuda da belə bir bəd əməli görməzdik. Gəbərtdiyimiz erməni əsgərinin bədəni dəyən güllələrdən süzgəcə dönmüşdü. Ona görə yerə yıxılmamışdı ki, qabaqcadan onun qaçmaması üçün ayağından, belindən və boğazından möhkəm dayaqlarla zəncirləmişdilər. Həqiqətən “erməni” deyilən murdar bir varlıq yer üzünün dözülməz bir bəlasıdır. 

22 iyul 1992-cil tarixində Umudlu istiqamətində əməliyyat aparılırdı. Taborumuza təyin edilən istiqamətdə təxminən 4 saat  mövqe döyüşü apardıq. Güllə ehtiyatımız azalmışdı. Təcrübəsiz olduğumuz vaxtlarda gülləyə qənaət etmədən necə gəldi atəş açırdıq. Komandirin göstərişinə əsasən tək-tək hədəfləri qısa, qrup hədəflərini isə uzun qatarlarla atəşə tuturduq. Qüvvələrimizi bərabər hesab etmək olardı. Minaatanlarımız sərrast atəşlərlə düşmən qüvvələrini geriləməyə məcbur etdilər. Bu zaman məlumat gəldi ki, bizi sağ cinahda köməyə çağırırlar. Bir-birimizi himayə edə-edə yerdəyişmə edərkən bir erməni tankı gözümüzə dəydi. Tankın üstündə 4 dığa oturmuşdu. Onlar bizi görən kimi qaçmağa cəhd etdilər. Lakin  qumbaraatançı əsgər yoldaşım Müşfiq Mirzəyev bir qumbara ilə onları susdurdu.

Təyin edilən yerə tez getməyə çalışırdıq. Düşmən arasında çaşqınlıq yaranmışdı. Gördük ki, beş erməni zabiti “UAZ” markalı maşında aradan çıxmağa cəhd edir. Biz gizləndik ki, onlar açıq mövqeyə çıxsınlar. Yaxşı ki, bizi görə bilmədilər. Yanımızdan ötüb keçəndə canlarını aldıq. Maşının pəncərələri açıq olduğuna görə əsgər yoldaşımız F-1 qumbarasını düz maşının içinə tulladı. Nəhayət, təyin edilən yerə çatan zaman güclü atəşə tutulduq. Sən demə, bizi səhv olaraq sağ tərəfə çağırmışdılar. Bir güllə tabor komandirimiz Şaiq Mustafayevi yaxaladı. Göz yaşlarımı saxlaya bilmədim. Ona xüsusi hörmətim vardı. Çox dəyərli komandirimiz kimi sevilirdi. Gözlərim önündə onun baş verən qəfil şəhidlik halı mənim ürək ağrımı yenidən işə saldı. Təxminən 2 saat köməkçi qüvvələr gələnə kimi həmin yerdə qaldıq. Ürəyimin sancıları dayanmadı. Özümə daxilən nə qədər güc versəm də, ayağa dura bilmədim. Yenə də məcbur olaraq Mingəçevir Şəhər Xəstəxanasına yollandım.”

Növbəti müalicədən sonra İlham Allahverdiyevin döyüşçü taleyi 701 saylı hərbi hissə ilə bağlandı. Ürəyinin başından çəkilməyən bəd yelli ruzigar onu hərdənbir yerə yıxsa da, yurd nəfəsli mənəvi ruhu ölmür, ona yeni hünər verir, yeni güc mənbələri yaradırdı. Hərbi əməliyyatların ağırlığını nəzərə alaraq təminat taborunda xidmət etmək qərarına gəldi. Yenilməz motoatıcı briqadanın Füzuli və Ağdam döyüşlərində iştirak etdi. Atəşkəs elan edildikdən sonra ehtiyata çıxmağı məqbul hesab edərək 12 oktyabr 1995-ci il tarixində səngər yoldaşlarından ayrıldı. Öz gücünü düzgün dəyərləndirən İlham müqəddəs və keşməkeşli səngər ruzigarında istəyinə nail ola bildi. Çünki öz biliyindən, təcrübə və bacarığından artıq iddialar etmirdi. Bu gün özünü qürurlu sayır ki, müzəffər ordumuzun ilk əsgəri kimi ana vətənimiz naminə üzərinə düşən müqəddəs missiyanı mərdanə yerinə yetirmişdir.

                                                                                                

                                                                İbrahim MƏSİMOĞLU

                               ehtiyatda olan polkovnik-leytenant, hərbi jurnalist